წმინდა გიორგი
წმინდა გიორგი – (გ. 303), წმ. (ხსენ. დღე – 23.04/6.05, 10.11/23.11), ძლევამოსილი, კაპადოკიელი, დიდმოწამე (მთავარმოწამე), ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი წმინდანი ქრისტიანულ სამყაროში. ზოგიერთ ქვეყანაში (საქართველო, ინგლისი) ყველაზე პატივდებული, როგორც ქრისტესთვის განსაკუთრებული ტანჯვისა და წამების მიმღები. მიაკუთვნეს დიდმოწამეთა (მთავარმოწამეთა) დასს.
საქართველოში წმ. გიორგი ყველაზე საპატიო წმინდანია და ყოვლადწმიდა ღვთისმშობელთან ერთად ითვლება ქვეყნის ზეციურ მფარველად. ზუგდიდის ისტორიულ-ეთნოგრაფიულ მუზეუმში ინახება გიორგის წმინდა ნაწილი (დიდმოწამის მუხლის სახსარი), ბოჭორმის ტაძრის წმ. გიორგის ხატში (შ. ამირანაშვილის სახელობის საქართველოს ხელოვნების მუზეუმი) მოთავსებულია წმინდანის იდაყვი. ვახუშტი ბაგრატიონი წერს, რომ საქართველოში არ იყო არც ერთი გორაკი ან ამაღლებული ადგილი, რომელზეც არ იდგა წმ. გიორგის ტაძარი. არის ვარაუდი, რომ სწორედ ამის გამო შუა საუკუნეებში ბერძნები და ევროპელები საქართველოს „გეორგიას“ უწოდებდნენ.
საეკლესიო ტრადიციით, საქართველოს განმანათლებელმა, მოციქულთასწორმა ნინომ ანდერძის სახით დაიბარა, რომ მის პატივსაცემად ტაძრები აეგოთ წმ. გიორგის სახელზე, რომელიც მისი ნათესავი იყო (ერთი ვერსიით, ბიძაშვილი მამის მხრიდან). გადმოცემით, საქართველოში წმ. გიორგის სახელზე აგებულ პირველ ტაძარს საფუძველი ჩაუყარა წმ. მეფე მირიანმა მოციქულთასწორი ნინოს გარდაცვალების წელს მისი დაკრძალვის ადგილას – ბოდბეში.
IX ს-იდან იწყება ტაძრების მასობრივი მშენებლობა დიდმოწამის სახელზე. წმ. გიორგის სახელზეა აგებული შემდეგი ტაძრები: ალავერდის (XI ს.) ტაძარი, ფავნისი (X ს.), ეკლესიები ბოჭორმაში (X-XI სს.), გელათში (XIII ს.), ქაშუეთი (აგებულია 1910 წ. VI ს-ის წმ. გიორგის ტაძრის ადგილას) თბილისში, IX ს-ში დაარსებული უბისის მონასტერი, მოსკოვის წმ გიორგის ტაძარი ე. წ. „გრუზინებში“.
კ. კეკელიძე მიიჩნევს, რომ წმ. გიორგის „ცხოვრება“ ქართულ ენაზე XI ს-ში ითარგმნა, შესაძლოა, აფხაზეთის (დასავლეთ საქართველო) მეფის გიორგი II-ის (გ.955) დროს, ხელმეორედ – XI ს-ში გიორგი მთაწმიდლის მიერ, რომელმაც თარგმნა წმ. გიორგის „ცხოვრების“ კანონიკური რედაქციის მოკლე ვარიანტის შემცველი „დიდი სვინაქსარი“. დღეისთვის მოგვეპოვება წმ. გიორგის „ცხოვრების“ ოთხი ძირითადი თარგმანი, რომლებიც შემონახულია რამდენიმე ათეულ ხელნაწერში. წმინდანის სასწაულმოქმედებათა ყველაზე ადრეული ქართული ხელნაწერის ტექსტი (მოიცავს წმ. გიორგის სასწაულს გველეშაპის შესახებ) თარიღდება XI ს. დასასრულით. XIV-XV სს-იდან დაწყებული წმ. გიორგის სასწაულმოქმედებათა ციკლი ფართოდ გავრცელდა საქართველოში. განსაკუთრებით პოპულარული იყო „გველეშაპის ძლევა“, რომელიც XVII ს-ში გალექსა დათუნა ქვარიანმა. ამ თხზულების XIX ს-ში შექმნილი რედაქციის თანახმად, წმ. გიორგი თავისივე გადარჩენილ მეფის ასულს იშვილებს. ქართულ მწერლობაში ფართოდ გავრცელდა წმ. გიორგის ცხოვრებისა და სასწაულთა არა მხოლოდ ბერძნულიდან ნათარგმნი, არამედ ორიგინალური თხზულებებიც (მაგ. „ქვისმთლელ ბასილის სასწაული“, რომელმაც მარტომ ააგო წმ. გიორგის ტაძარი კლარჯეთში). წმ. გიორგის ზოგიერთ სასწაულს ქართული თქმულებები ქართულ ტოპონიმებს უკავშირებს, მაგ., მიიჩნევა, რომ „თეოპისტეს ხარის სასწაული“ მოხდა ქალდეში სვანეთში.
წმ. გიორგის ჯვარი (წითელი ჯვარი თეთრ ფონზე) დატანილია საქართველოს საეკლესიო და სახელმწიფო დროშებზე. გადმოცემით, გიორგი ქართველთა წინამძღოლიც იყო მრავალ ლაშქრობაში, მისი უსხეულო გამოსახულება არაერთხელ უნახავთ ქართველთა ჯარის სათავეში (1121 წ. 12 აგვისტოს დიდგორის ბრძოლაში თურქ-სელჩუკებთან; 1659 წ. 28 სექტემბერს სულთან ზელიმ-ხანთან ძლევამოსილ ბრძოლაში).
სახელი გიორგი ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებულია საქართველოში და ამავე დროს ქართველ მეფეთა დინასტიური სახელიცაა. მიაჩნდათ, რომ ზეციური მფარველობის მქონე გიორგი ყოველთვის და ყველა საქმეში გამარჯვებული იქნება. ამასთან დაკავშირებით საინტერესოა მეფე გიორგი III-ის წმინდანის გამოსახულებიან ბეჭედზე შესრულებული წარწერა: „წმიდაო გიორგი, მე გიორგი, შენი რწმენით ვამარცხებ მტერს“. ამ სახელს ატარებდნენ აფხაზეთის მეფეები გიორგი I (861-868) და გიორგი II (922-957), გურიისა (გიორგი V-მდე, XVIII ს.) და ოდიშის (გიორგი-IV მდე, XVIII ს.) მთავრები. ემიდა გიორგი ითვლებოდა ბაგრატიონთა მმართველი დინასტიის მფარველად, რომელთა გერბზეც იყო წმინდანის გამოსახულება.
ამ სახელს ატარებდნენ გაერთიანებული საქართველოს მეფეები: გიორგი I (1014-1027). გიორგი II (1072-1089), გიორგი III (1156-1184), გიორგი IV ლაშა (1207/10-1222), გიორგი V ბრწყინვალე (1314-1346), გიორგი VI (მცირე) (1307-1314), გიორგი VII (1393-1407) და გიორგი VIII (1445-1469; კახეთში: გიორგი I, (1466-1476), ერთიანი საქართველოს უკანასკნელი მეფე, რომელმაც გაატარა სამხედრო რეფორმა, დაყო არმია 4 ნაწილად და სათავეში ჩაუყენა 4 ეპისკოპოსი – ბოდბის, ნეკრესის, რუსთავისა და ალავერდის ქართლში: გიორგი IX (1524-1534), რომელიც ბერად აღიკვეცა გერასიმეს სახელით; გიორგი X (1600-1606), გიორგი XI (1676-1688, 1703-1709) და ქართლ-კახეთის მეფე გიორგი XII (1798-1800). დასავლეთ საქართველოში (იმერეთი): გიორგი I (1389-1392), გიორგი II (1565-1585), გიორგი III (1604-1639), გიორგი (ლაშა) IV, გოჩია (1696-1697), გიორგი V (აბაშიძე, XVIII ს. დასაწყისი), გიორგი VI (1703-1711, 1713, 1720), გიორგი VII (1741).
წმ. გიორგის ხსენების დღე (გიორგობა) საქართველოში აღინიშნება წელიწადში სამჯერ: 23 აპრილს (აღსრულების დღე), 3 ნოემბერს (წმ. გიორგის ტაძრის კურთხევის დღე ლუდში) და 10 ნოემბერს [სხვა ვერსიით, ბოროტებაზე გველეშაპზე) გამარჯვების დღე]. ბოლო დღესასწაული იმდენად მნიშვნელოვანი იყო, რომ მთელ ნოემბერს გიორგის თვე (გიორგობის თვე) ეწოდა. წმ. გიორგის ხსოვნის დღეს ქართლში ეწოდება გერისთობა, უსანეთობა, ატოცობა; კახეთში – ალავერდობა, თეთრგიორგობა; სამეგრელოში – ილორობა, ალერტობა, მირსობა.
ზეპირი ხალხური გადმოცემის თანახმად, გიორგის სხეული 363 ნაწილად დაანაწევრეს (სხვა ვერსიით, 364 ან 365) და მთელ საქართველოში განაბნიეს. სწორედ ამ ადგილებში და წელიწადის დღეთა რაოდენობის მიხედვით, მის სახელზე აიგო მრავალი ტაძარი, რამაც შექმნა მისი თაყვანისცემის ერთიანი სივრცე. ამგვარად, ეკლესიათა ზეციური გამგებლები არიან: დასავლეთ საქართველოში – ილორის, ალერტის, ყულიის ყველიის), სუჯუნის, მისარონის, ოწინდალის, ხანგარამის გიორგი და ა.შ.; აღმ. საქართველოში – ლაშარის ჯვარი, ხახმატის ჯვარი, თელეთის ჯვარი, აწყურის თეთრი გიორგი და სხვ. ხალხურ ცნობიერებაში ამ სახელთა სიმრავლის გამო მათ ძმებად მიიჩნევდნენ.
გიორგის თაყვანისცემის ცენტრთა ურთიერთკავშირის ილუსტრირებას ახდენს დასავლეთ საქართველოში შექმნილი გადმოცემა, რომლის თანახმადაც, ილორის (ილორის წმ. გიორგის ეკლესიის პატრონი აფხაზეთში) ლატალისა და ლენჯერის წმიდა გიორგის ეკლესიებს (ზემო სვანეთი) დღესასწაულზე სამსხვერპლო ხარს სწირავდა, ხოლო ლატალისა და ლენჯერის ეკლესიები ილორს უგზავნიდნენ სანთლებსა და საკმეველს. სამივენი ითვლებოდნენ ძმებად. უფროსი და ყველაზე გავლენიანი იყო ილორის გიორგი., რომლის ტაძარსაც მრავალი სასწაული, ლეგენდა თუ თქმულება უკავშირდება.
სარჩევი |
მარტვილობა
შუაბიზანტიური ჰაგიოგრაფიული ტრადიციის თანახმად, გიორგი დაიბადა კაპადოკიაში. რიგ წყაროებში მოხსენიებულია მისი მშობლების სახელები: გერონტი და პოლიქრონია. წმინდანის მამა სპარსი მეომარი იყო. ინტერპოლირებულ ტექსტში გერონტი მოხსენიებულია მცირე აზიის ჩრდიოეთ ნაწილში არსებული ტერიტორიის სენატორად, რომელსაც არმიის მეთაურის წოდება ჰქონდა. ის კერპთაყვანისმცემელი იყო, ხოლო პოლიქრონია – ქრისტიანი. დედამ გიორგი ქრისტიანული ღვთისმოსაობით აღზარდა. როდესაც გერონტი ცხელებით დაავადდა, შვილის რჩევით ქრისტეს სახელზე ილოცა და განიკურნა. სხვა წყაროები გვამცნობს, რომ მეუღლის გარდაცვალების შემდგომ გიორგის დედა შვილთან ერთად თავის სამშობლოში, პალესტინაში გადასახლდა, სადაც ქ. ლიდთან ახლოს მდიდარი მამულები ჰქონდა.
ახალგაზრდა გიორგი სამხედრო სამსახურში შევიდა და 296-297 წწ. თავი ისახელა სპარსელებთან ომში. თავდაპირველად ის რომაელთა ჯარის ინვიქტიორთა (დაუმარცხებელთა) რაზმის მეთაური იყო, ხოლო შემდგომ კომიტად დაინიშნა.
როდესაც ქრისტიანთა დევნა დაიწყო, გიორგიმ თავისი მამულები უპოვართ დაურიგა და საიმპერატორო საბჭოზე გამოცხადდა ნიკომიდიაში. შევსებული ტექსტის თანახმად, თავდაპირველად ის დაკითხვაზე იმყოფებოდა ვარდანის დუქსთან, შემდგომ კი წარდგა რა დიოკლეტიანეს სამეფო კარისა და მხედართმთავრების წინაშე, მან აღიარა ქრისტეს რჯული და ამხილა იმპერატორის წარმართული მრწამსი. განრისხებულმა დიოკლეტიანემ ბრძანა, რომ გიორგი ჩამოეკიდათ და ჯოხით ეცემათ. შემდეგ ფეხებზე ხუნდებდადებული და მკერდზე ლოდდადებული საპყრობილეში ჩააგდეს. მეორე დღეს იმპერატორმა ბრძანა, რომ გიოგი ურმის თვალზე გაეკრათ. გიორგი წამებას უდიდესი მოთმინებით იტანდა და ღმერთს მადლობას სწირავდა. წამების შემდეგ, როდესაც ის ბორბალზე გაკრული დატოვეს, მას ღმერთის ანგელოზი გამოეცხადა და განკურნა. შეშინებული ჯალათები გაიქცნენ, ხოლო გიორგიმ მიაშურა აპოლონის ტაძარს, სადაც ამ დროს დიოკლეტიანე მსხვერპლს სწირავდა და ამხილა ცრუ კერპები. ნახეს რა უვნებელი გიორგი ქრისტე იწამეს დედოფალმა ალექსანდრამ და მხედართმთავრებმა – ანატოლიმ და პროტოლეონმა. დიოკლეტიანემ ბრძანა, გიორგი ჩაეგდოთ გამოუწვავი კირის ორმოში. სამი დღის შემდეგ მისულმა მეომრებმა გიორგი კვლავ უვნებელი ნახეს. იხილა რა ეს სასწაული, შეგროვილმა ხალხმა შესძახა: „დიდია ქრისტიანული ღმერთი!“ წმინდანი წაიყვანეს საპყრობილეში, ჩააცვეს რკინის ფეხსაცმელი, რომელშიც გავარვარებული წვეტიანი ლურსმნები იყო ჩასმული და აიძულებდნენ ევლო. დილეგში მხურვალე ლოცვით გიორგიმ უფლისგან შვება და განკურნება მიიღო. დილით ის წარდგა ტრიბუნალის წინაშე. დიოკლეტიანე კვლავ არწმუნებდა, რომ მსხვერპლი შეეწირა წარმართული კერპებისთვის. უარის შემდეგ ის საქონლის ძარღვისგან დამზადებული შოლტებით სცემეს. იმპერატორის მეგობარმა მაგნენციუსმა მიმართა გიორგის: „თუ შენი ღმერთი ყოვლისშემძლეა, გააცოცხლოს რომელიმე გარდაცვლილი“. გიორგიმ ლოცვით მიმართა ქრისტეს და დაიწყო ძლიერი მიწისძვრა. შორიახლოს მდებარე სასაფლაოზე ერთ-ერთი აკლდამა გაიხსნა და იქიდან გამოვიდა რამდენიმე საუკუნის წინ გარდაცვლილი ადამიანი, რომელიც შეევედრა გიორგის, მოენათლა იგი ქრისტიანად. აღშფოთებულმა დიოკლეტიანემ ბრძანა გიორგის საპყრობილეში ჩასმა. საპყრობილეში გიორგისგან კურთხევის მიღებისა და გაქრისტიანების სურვილით და სხვადასხვა ავადმყოფობისგან განკურნების იმედით მრავალი ადამიანი მიდიოდა, რომლებიც ციხის მცველთა მოსყიდვით შედიოდნენ მასთან. ერთ-ერთი იყო ღარიბი ქრისტიანი გლიკერიოსი (თორაკლეოზი), რომელსაც მოუკვდა ერთადერთი ხარი, რომლიითაც იგი მიწას ხნავდა. გლიკერიოსმა სთხოვა წმინდანს გაეცოცხლებინა მისი ხარი, რაზეც გიორგიმ უპასუხა, რომ თუ ის იწამებდა ქრისტეს რჯულს, სახლში დაბრუნებულს ხარი ცოცხალი დახვდებოდა. დიოკლეტიანეს მოახსენეს, რომ გიორგის გამო მრავალმა ადამიანმა მიიღო ქრისტიანული სარწმუნოება. დაახლოებულ პირთა რჩევით, მან უხმო წმინდანს და წარმართული კერპებისთვის მსხვერპლის შეწირვის სანაცვლოდ უამრავი ჯილდო და სიკეთე აღუთქვა. გიორგი დათანხმდა ტაძარში მისვლას და როდესაც იქ უამრავი ხალხი შეგროვდა, აპოლონის ქანდაკებას მიმართა კითხვით – იყო თუ არა ის ღმერთი. კერპში ჩაბუდებულმა უწმინდურმა სულმა მიუგო, რომ ის არ არის ღმერთი, ჭეშმარიტი ღმერთი – იესო ქრისტეა. გიორგიმ პირჯვარი გადაისახა და ყველა კერპი ჩამოცვივდა და დაიმსხვრა. ამის შემხედვარე დედოფალმა ალექსანდრამ უკვე აშკარად იწამა ქრისტე. იმპერატორმა სასიკვდილო განაჩენი გამოუტანა გიორგისა და ალექსანდრას. დასჯის ადგილისკენ მიმავალ გზაზე ალექსანდრა ქვაზე ჩამოჯდა დასასვენებლად და მშვიდად მიაბარა სული უფალს, ხოლო გიორგის ხმლით მოჰკვეთეს თავი. ეს მოხდა 23 აპრილს, დიდ პარასკევს.
„წამებათა“ უმრავლესობაში ნათქვამია, რომ ისინი ჩაწერა გიორგის მსახურმა პასიკრატმა (პანკრატი, ბასიქარტოსი ან პასიქარტოსი), რომელიც წმინდანის წამების თვითმხილველი იყო. მან გადაიტანა დიდმოწამის ნეშტი ლიდაში (ლუდი), თუმცა რიგი წყაროების თანახმად, გიორგის წმიდა ნაწილები პალესტინაში მისმა დედამ, პოლიქრონიამ გადაასვენა. ინტერპოლირებული ვერსიის მიხედვით, პოლიქრონიამ შვილთან ერთად მიიღო მოწამეობრივი სიკვდილი.
გიორგისადმი მიძღვნილი, ჩვენს დრომდე მოღწეული ბიზანტიური ჰაგიოგრაფიული ძეგლებიდან ყველაზე ვრცელია თეოდორე დაფნოპატის მიერ დაწერილი „მარტვილობა“. ამ ავტორმა უმთავრესად აპოკრიფულ ცხოვრებათაგან აიღო წამებათა სხვადასხვა ხერხის ჩამოთვლა, რომლებიც წმინდანმა იტვირთა. გიორგის ჩვენამდე მოუღწეველ აპოკრიფულ ცხოვრებათა რეკონსტრუქციისთვის წამებათაგან მნიშვნელოვანია ის ეპიზოდი, როდესაც მას თავზე ნაკვერჩხალს მოაბნევენ, ხოლო შემდგომ, ხეზე დაკიდებულს ჩირაღდნებით წვავენ. ასეთი წამების შემდეგ მეომრებმა გიორგი მკვდრად ჩათვალეს და მისი სხეული ილიქსის მთაზე წაასვენეს. ეს სახელწოდება მხოლოდ დაფტოპატთან გვხვდება (აპოკრიფებში მას ასინარისი ან სერესი ეწოდება). თეოდორე დაფნოპატის მიერ დაწერილ გიორგის ცხოვრებაში დამატებულია თხრობა გრძნეულ ათანასეზე, რომელმაც წმინდანის კირიანი ორმოდან ამოყვანის შემდგომ მას მოწამლული სასმელი მიართვა, მაგრამ გიორგიმ ლოცვა წარმოთქვა და უვნებლად შესვა საწამლავი. ათანასემ მოინანია ჩადენილი საქციელი და ამ სასწაულის მხილველებთან ერთად მოიქცა ქრისტეს რჯულზე. იმპერატორმა ისინი ქალაქგარეთ დასაჯა სიკვდილით.
არსებობს გიორგის „მარტვილობის“ ქართული, ლათინური, სირიული, სომხური, კოპტური, ეთიოპიური და არაბული თარგმანები, რომლებიც ბევრი ახალი დეტალითაა შევსებული.
გიორგობა (ხალხური)
წმ. მთავარმოწამე გიორგისადმი მიძღვნილი დღესასწაული საქართველოში. საეკლესიო კალენდრით აღინიშნებოდა – 23 აპრილს და 10 ნოემბერს (ახ. სტ. 6 მაისი და 23 ნოემბერი.). ხალხურ გიორგობასს სხვადასხვა სახელწოდება ჰქონდა: ქართლში გერისთობა, უსანეთობა, ატოცობა; კახეთში – ალავერდობა, თეთრგიორგობა, სამეგრელოში – ილორობა. გადმოცემით, საქართველოში წმ. გიორგის 363 საყდარი იყო და მისი ხსენება ყოველდღე აღესრულებოდა. განსაკუთრებით გამოირჩეოდა საერთო-სახალხო ილორის, არბოს, ქაშვეთის, ლაშარის, თავწმინდა გიორგის დღეობები. ხალხ. წარმოდგენით, ყველა დანარჩენი წმ. გიორგის „თავად“ – მეთაურად თავწმინდა გიორგი (კახეთი) ითვლებოდა, რომლის დღეობაზე დასავლეთ საქართველოდანაც მიდიოდა მლოცველი.
წმ. გიორგის ვაჟიანობას, სთხოვდნენ საქონლის დაცვა-გამრავლებას, პურისა და ღვინის სიუხვეს, ავადმყოფის განკურნებას, ავსულთაგან დაცვას; ასეც დაილოცებოდნენ: „წმიდაო გიორგი, შენ მიშველე, დამწერე ჯვარი, დასდე მადლი და ბარაქა ჩვენს ფურ-საქონელს, გაგვიმრავლე, დამილოცე ოჯახი, ავსულებს მოუჭერ ყველას ჩვენკენ მომავალი გზა“. მშველელად უხმობდნენ ნებისმიერ განსაცდელში – მტრის შემოსევისას, მზის დაბნელებისას, საავდრო ღრუბლის („გველეშაპის“) ჩამოწოლისას თუ სხვ.
ითვლებოდა სამხედრო საქმის „გარეშეობის“ (ლაშქრობა-ნადირობის) მფარველად. მას, როგორც პირველ, ანუ წინა მებრძოლს, მეომარს, ტყვიებსა და ისრებს სწირავდნენ; წმ. გიორგის საყდრები მოფენილი იყო შეწირული ისრებითა და ტყვიებით. სვანეთში გიორგობაზე საგვარეულოთა უფროსები სწირავნენ ხის ისრებს, რათა ომიანობისას წმ. გიორგის ესროლა მტრისთვის. ილორის განთქმულ ტაძარში ინახებოდა წმ. გიორგის „დავლათის“ (ძალის) შესაბამისი ვეება რკინის ბორძალები და მშვილდი. რომელსაც ერთი კაცი ძვრას ვერ უზამდა. ამ იარაღებით უნდა ემუსრა მტერი – „ურჯულოები“ წმინდანს. ვეება ტყვიის ბურთები ინახებოდა ბოჭორმის ტაძარშიც (კახეთი). სწამდათ, რომ წმ. გიორგის ბორძალია ელვაც, რომლითაც ის უწმინდურ ძალას მუსრავდა. ხალხის წარმოდგენით, იგი ფრთოსან ცხენზე ამხედრებული უძღვის წინ თავის საყმოს – ქართველთა ჯარს და მტერზე ამარჯვებინებს. ამიტომ ჯარს წინ უძღოდა დროშა წმ. გიორგის გამოსახულებით. მთიელები ბრძოლაში ისე არ ჩაებმებოდნენ, თუ წმ. გიორგი „თან არ გაჰყვებოდათ", რასაც ხევისბერის პირით იგებდნენ. თავად ხევისბერი ლაშქრის წინამძღოლიც იყო და იმავე დროს, წმ. გიორგის საყდრის ხუცესი – „ჯვარის კაცი“, რომელიც წმინდანის საბრძოლო დროშით მეთაურობდა ლაშქარს. „მოლაშქრე ჯვრებად“ ცნობილი თუშ-ფშავ-ხევსურთა ყველა მთავარი სათემო სალოცავი წმ. გიორგის იყო (ხახმატი, ლაშარი, გუდანი, კარატი), თავად მთიელები კი – წმ. გიორგის საყმო, მეფის გვარდია – პირადი მცველები. გადმოცემით, დიდი ომების წინ ერეკლე მეფე ხახმატის ჯვარში (ხევსურეთი) ადიოდა და წმ. გიორგის მომავალ ომებზე ესაუბრებოდა. გიორგობის ცნობილი „სამამაცო“ თამაშობები (ჯირითი, ყაბახი, ბურთაობა, ფერხულები, ჭიდაობები თუ სხვა) წმინდანის მიერ თავისი საყმოს ერთგვარი „დათვალიერება“, მის „თვალწინ“ მიმდინარე სამხედრო ვარჯიშები იყო, რადგან თამაშების წინ „ხატის“ დროშის წინამძღოლობით წმინდანის ხატს გამოასვენებდნენ. ვინც თამაშებზე თავს გამოიჩენდა, ის ხატის რჩეულად – „კაი ყმად“ ითვლებოდა. ხალხში წმ. გიორგიც საუკეთესო პირველ ფალავნად და მოჯირითედ იყო ცნობილი (სამეგრელო). მას „მოისარს“, „წმ. მებრძოლს“, „გამარჯვებულს“ უწოდებდნენ.
წმ. გიორგის კარზე მოჰყავდათ სულიერად დაავადებულები (ბნედიანები, „დამთვარიანებულები“ და სხვ.). სწამდათ, რომ იგი, როგორც ბოროტ ძალაზე განსაკუთრებული ძლევამოსილების მქონე, ყველაზე მეტად შველოდა სნეულებს. ასეთი ავადმყოფები ყოველთვის მიჰყავდათ გიორგობაზე და მისი საგვარეულო მღვდელს ჯანმრთელობაზე ალოცვინებდა ზოგჯერ ავადმყოფს წმ. გიორგის ხატის წინ დააწვენდნენ და მთელი საგვარეულო ღამისთევით ევედრებოდა წმინდანს მის გამოჯანმრთელებას. ილორში ტაძრის მსახური (მნათე) ავადმყოფს მუხლზე დააჩოქებდა და მთელი ძალით ჩაჰყვირებდა სპილენძის დიდ ბუკს ავსულთა განსადევნად. ამგვარ ავადმყოფებს „ხატისაგან დამიზეზებულებს“ უწოდებდნენ; ისინი ზოგჯერ კვირაობით ცხოვრობდნენ წმ. გიორგის საყდრის ეზოში გაშლილ კარვებში. შეთქმული ქალები გიორგობაზე ფეხშიშველა, თეთრი სამოსით მიდიოდნენ. ზოგი თხოვნის „გასაძლიერებლად“ რკინის ქალამანს უკვეთდა მჭედელს და ამ ფეხსაცმლით გამოწვეული ტკივილის დათმენით ადიოდა საყდარში, ქალამანსაც იქვე ტოვებდა. ილორში ფეხმძიმე ქალებს წმინდანის ვეება რკინის მშვილდში სამჯერ გაატარებდნენ „ხატის“ მფარველობის, მისდამი მორჩილების (ყმობის) ნიშნად. გიორგობებზე მოჰყავდათ თვალით სნეულებიც, რადგან წმ. გიორგი თვალთახილვის მფარველადაც მიიჩნეოდა. ყოველ ოჯახში იყო წმ. გიორგის სახელზე დაყენებული ზედაშე, რომელსაც დღეობისთვის ხსნიდნენ და პირველი სადღეგრძელოთიც მის სადიდებელს იტყოდნენ. დღეობას სოფელი ერთობით იხდიდა – მოჰქონდათ პურ-ზედაშე (ღვინო), მოჰყავდათ საკლავი, ლოცულობდნენ „ნაწველ-ნადღვების“ და „ნახნავ-ნათესის“ მადლზე, „კაცისა და საქონლის“ მატებაზე; სამეურნეო კალენდარსაც გიორგობით ანგარიშობდნენ. წლის ბოლო გიორგობა (23 ნოემბ.) ითვლებოდა სამეურნეო წლის დასასრულად. მასვე შესთხოვდნენ ცხენისა და ჯორის გამრავლებას. ცხენთა განთქმულ მფარველად ითვლებოდა ორი – ჰადიშისა (სვანეთი) და ხახმატის წმ. გიორგი. ქისტებიც თავიანთ ფაშატ ცხენებს მირეკავდნენ და ხახმატის წმ. გიორგის „გამარჯვებას“ სთხოვდნენ. გ-ზე დიდი ბაზრობებიც იმართებოდა, სადაც მთიელი და ბარელი, გლეხი თუ ვაჭარი ერთმანეთს ხვდებოდა და უახლოვდებოდა. ყოველივე ამის გამო უწოდებდნენ გ-ს სახალხო „უნივერსიტეტს“ – ერთობის შეგნების, ზნეობრივი სრულყოფის საშუალებას. ხატოვანი თქმაც იყო ასეთი: „თუ წმინდა გიორგი გიყვარს, მას მიბაძე, მისი საქმე აკეთე“ (ხალხ.). თავად წმინდანს კი თავიანთ მფარველად, მშობლიურად აღიქვამდნენ.
გადმოცემით, წმ. გიორგი წარმოშობით ჭანეთიდან იყო; ილორის ცნობილი სასწაულმოქმედი ხატი ვიბლიანების საგვარეულოს მიუტანია სვანეთში. ისინი თავიანთ თავს ჭანეთიდან მისულად და წმ. გიორგის ნათესავებად თვლიდნენ. ჰადიშის გიორგობასაც ხალხი „ლიჩანიშ“, ანუ „ჭანეთობას“ უწოდებდა. სამეგრელოში გავრცელებული თქმულებაც წმ. გიორგის ადგილ. წარმოშობას ადასტურებდა. ილორის ხატს თავისი „მოძმე“ სალოცავები ჰყავდა სვანეთში. აფხაზებიც ყველაზე მეტ პატივს ილორის წმ. გიორგის (ელირ-ნიხას) მიაგებდნენ. აღმოსავლეთ საქართველოში ხალხური ლოცვაც იყო ასეთი: „ყველგან შენ უმხრე, წმ. გიორგი ჩანისავ“ (ჭანეთისა), რაც თავისთავად საინტერესოა ეთნოგენეტური, ქართულ-ზანური ერთობის თვალსაზრისით.
ე. გაბიძაშვილი
გ. ჩინჩალაძე
წყაროები და ლიტერატურა
- აბუსერისძე ტბელი, თხზულებანი, ნ. გოგუაძის, მ. ქავთარიას და რ. ჩაგუნავას გამოც., ბათ., 1998;
- ვახუშტი აღწერა სამეფოსა საქართველოსა, წგ.: ქართლის ცხოვრება, ს. ყაუხჩიშვილის გამოც.: ტ. 4, თბ., 1973;
- სხეც. A-193, A-840 (XI ს.), A-839, A-222, A-635 (XII-XIII სს.,); სხეც. H-2904, 2879; S-2842; Q-320, Q-296.
- აბაკელია ნ., სიმბოლო და რიტუალი ქართულ კულტურაში, თბ., 1997;
- გაბიძაშვილი ე., წმინდა გიორგი, თბ., 1991;
- წმიდანთა ცხოვრება, ტ. 2, თბ., 2001.
- გოგოჭური დ., ხევსურული საგმირო პოეზია და გმირები, თბ., 1977;
- სახოკია თ., ეთნოგრაფიული წერილები, თბ., 1950;
- ჩიტაია გ., ჩემი ცხოვრების გზებსა და ბილიკებზე, თბ., 1991.
